Χρειάζεστε νομικές συμβουλές από έμπειρους δικηγόρους;
Στην σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα, είναι σύνηθες φαινόμενο να δημιουργούνται ενώσεις προσώπων με συγκεκριμένο σκοπό, οι οποίες σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα (ΑΚ 61) αποκτούν νομική προσωπικότητα, δηλαδή αναγνωρίζονται από την έννομη τάξη, ως αυτοτελείς φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, οι οποίοι έχουν ικανότητα δικαίου και αποκτούν αυθύπαρκτη περιουσία. Βασική αρχή του δικαίου των νομικών προσώπων και κυρίως εκείνων που έχουν σωματειακή οργάνωση (πχ. ανώνυμη εταιρεία, ΕΠΕ, ναυτική εταιρεία) αποτελεί η περιουσιακή αυτοτέλεια του νομικού προσώπου απέναντι στα μέλη του (αρχή του χωρισμού). Ωστόσο, πολλές φορές προκύπτει η ανάγκη να διαχωριστεί η νομική προσωπικότητα της εταιρείας, λόγω καταχρηστικής συμπεριφοράς του βασικού μετόχου/ ιδιοκτήτη, με αποτέλεσμα να επέρχεται ως άμεση συνέπεια, αυτό που στο νομικό κόσμο ονομάζεται άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου (lifting the corporate veil- άρση του εταιρικού πέπλου- ΠΠρ Πειρ 1299/1996 ΔΕΕ 1997. 170, ΠΠρΠειρ 834/1989 ΕΝΔ 17. 302, Θ. Λιακόπουλου, ό.α., σ. 1 επ).
Η καταχρηστικότητα ως βασική προϋπόθεση άρσης της νομικής προσωπικότητας
Το στοιχείο που απαιτείται προκειμένου η δικανική κρίση να οδηγηθεί στην επέκταση της ευθύνης για ικανοποίηση των οφειλετών και στον μέτοχο/εταίρο είναι η κατάχρηση της αυτοτελούς ύπαρξης και ευθύνης, η οποία διαπιστώνεται όταν οι φερόμενες ως πράξεις της εταιρείας είναι στην πραγματικότητα πράξεις του κυρίαρχου μετόχου που παραλλάσσονται σκόπιμα. Νομολογιακά εκτιμάται ότι «η άρση της νομικής προσωπικότητας επιτρέπεται (και επιβάλλεται) αναμφισβήτητα σε περίπτωση που υπάρχει κατάχρηση της νομικής προσωπικότητας και τον χωρισμό που αυτή συνεπάγεται ως κατάχρηση δικαιώματος κατ’ άρθρο 281 ΑΚ.» (ΕφΠειρ 606/2001, ΕΝΔ 2002· ΜονΠρωτΑθ 5689/2011, ΔΕΕ 2012· ΠολΠρωτΠειρ 1673/2003, ΕΕμπΔ 2001· ΠολΠρωτΠειρ 1742/2001, ΕΝΔ 2001· ΠολΠρωτΑθ 739/1998, ΕΕμπΔ 1998· ).
Όμως η αρχή αυτή της οικονομικής αυτοτέλειας και ευθύνης του νομικού προσώπου της εταιρείας έναντι των μετόχων ή των εταίρων της υποχωρεί όταν η επίκληση της διαφορετικής προσωπικότητάς της χρησιμεύει για να νομιμοποιηθεί αποτέλεσμα αντίθετο προς τους κανόνες της καλής πίστης, δηλαδή όταν οι πράξεις της εταιρείας είναι στην πραγματικότητα πράξεις του κυρίαρχου μετόχου ή εταίρου της που σκόπιμα παραλλάσσονται ή αντιστρόφως όταν οι πράξεις του φυσικού προσώπου συνέχονται με την εταιρεία από την οποία αθέμιτα επιχειρείται να αποκοπούν.
Η μορφή αυτή κατάχρησης του θεσμού της εταιρείας εκδηλώνεται κυρίως στις περιπτώσεις που ο κυρίαρχος μέτοχος ή εταίρος χρησιμοποιεί τη νομική προσωπικότητα της εταιρείας για να καταστρατηγήσει το νόμο (λ.χ. να παρακάμψει απαγόρευση που τον δεσμεύει ως φυσικό πρόσωπο) ή για να προκαλέσει με δόλο ζημία σε τρίτο (οπότε θα ανακύπτει και αδικοπρακτική ευθύνη του) ή για να αποφευχθεί η εκπλήρωση είτε εταιρικών είτε ατομικών υποχρεώσεών του, που δημιουργήθηκαν καθ` υπέρβαση των πραγματικών εταιρικών ή ατομικών του δυνατοτήτων του, κριτήρια δε ενδεικτικά μιας τέτοιας κατάχρησης είναι προπάντων η ανεπαρκής χρηματοδότηση της εταιρείας και η σύγχυση της εταιρικής με την ατομική περιουσία του, αφού εξ αιτίας μεν της ελλιπούς χρηματοδότησης ο επιχειρηματίας μεταφέρει αθέμιτα στους δανειστές της εταιρείας τους κινδύνους από τη δική του στην ουσία επιχειρηματική δραστηριότητα, ενώ αθέμιτα και στην περίπτωση της σύγχυσης των περιουσιών χρησιμοποιεί την εταιρική περιουσία για τις δικές του δραστηριότητες ή αντιστρόφως επωφελείται η εταιρεία σε βάρος των ατομικών του δανειστών.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ως κύρωση επιβαλλόμενη προς αποφυγή της κατάχρησης προσήκει η άρση ή η κάμψη της νομικής προσωπικότητας της εταιρείας ή κατ` άλλη έκφραση η διείσδυση στο υπόστρωμά της και η επέκταση από την εταιρεία στους μετόχους ή εταίρους των συνεπειών που την αφορούν ή αντιστρόφως η επέκταση των αντίστοιχων συνεπειών από τους μετόχους ή εταίρους στην εταιρεία, ιδιαίτερα όταν οι τρίτοι, που συμβλήθηκαν με την εταιρεία ή το βασικό μέτοχο ή εταίρο της, οδηγήθηκαν στη συγκεκριμένη συναλλαγή εξαιτίας της εμφανιζόμενης σ` αυτούς παραλλαγμένης κατάστασης. [ΑΠ 2/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ].
Κριτήρια για την θεμελίωση της καταχρηστικότητας
Κατά την νομολογία, ως περιστατικά ενδεικτικά κατάχρησης αποτελούν: η άσκηση εκ μέρους του εταίρου εμπορίας με παρένθετο πρόσωπο την εταιρεία (ΑΠ 537/2016 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), η παράλληλη διεξαγωγή ομοειδών επιχειρηματικών εργασιών σε εταιρική και ατομική βάση, η εικονικότητα του νομικού προσώπου, η επιλογή των προσώπων της διοίκησης απευθείας από τον μέτοχο με ουσιαστική κατάλυση των αρχών και των κανόνων τη εσωτερικής έννομης τάξης, η χρησιμοποίηση της εταιρείας ως alter ego του μετόχου, η συνολική συμπεριφορά του προσώπου προς τα έξω η οποία αποκρούει την ύπαρξη εταιρείας, η εικονικότητα του νομικού προσώπου, η συμπεριφορά του εταίρου που να προκαλεί την εντύπωση της προσωπικής του ευθύνης, ως πλέον αποφασιστικά όμως θεωρούνται η ανεπαρκής χρηματοδότηση της εταιρείας και η σύγχυση της ατομικής και εταιρικής περιουσίας (ΠΠρΠειρ 1742/2001, ΠΠρΠειρ 4208/1999,ΝοΒ 2000,82, ΠΠρωτΘες 10399/1999 ΕΕμπΔ 1999,496, ΠΠρΑΘ 739/1998,ΕΕμπΔ 1998,795, ΜΠρΠειρ 4543/1998 ΔΕΕ 1999,414 Α. Παμπούκη, Η προστασία των δανειστών στις ναυτιλιακές εταιρίες με παραμέριση της νομικής προσωπικότητας, Αρμ 47. 877 επ., ιδίως σ. 855, Θ. Λιακόπουλου, ό.ά., σ. 64 επ).
Μορφές άρσης της νομικής προσωπικότητας
Μετά την διαπίστωση της ως άνω περιγραφόμενης κατάχρησης, το δικαστήριο οδηγείται στην άρση της νομικής προσωπικότητας της εταιρείας. Βασικές μορφές κάμψης της νομικής προσωπικότητας αποτελούν:
1. Η εχθρική ή εξωτερική άρση, κατά την οποία επεκτείνονται οι έννομες συνέπειες στο πρόσωπο του βασικού μετόχου, παραμερίζοντας την νομική προσωπικότητα.
2. Η φιλική ή εσωτερική άρση, σύμφωνα με την οποία επέρχεται άρση της αυτοτέλειας προς όφελος των μετόχων ή του ίδιου του νομικού προσώπου, με επέκταση ευμενών συνεπειών στο πρόσωπο των μετόχων ή του νομικού προσώπου.
3. Η αλυσιδωτή άρση, η οποία είναι συνηθέστερη κυρίως στην ναυτιλία και η οποία επέρχεται όταν ο βασικός μέτοχος/ εταίρος του νομικού προσώπου του οποίου ζητείται η άρση, δεν είναι φυσικό αλλά νομικό πρόσωπο με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται δύο αλυσιδωτές άρσεις της νομικής αυτοτέλειας σε δύο ξεχωριστά νομικά πρόσωπα.
Έννομες συνέπειες άρσης της νομικής προσωπικότητας
Εκ των ανωτέρω, προκύπτει ότι η κάμψη της νομικής προσωπικότητας αποτελεί η κατ’ εξαίρεση περιπτωσιολογική διάτρηση του εταιρικού πέπλου, η οποία ισχύει μόνο για την επίδικη σχέση και είναι προσωρινή και περιορισμένη, δηλαδή δεν καταλύεται η ίδια η νομική προσωπικότητα της εταιρείας αλλά παραμερίζεται μόνο για τη συγκεκριμένη συναλλαγή η περιουσιακή αυτοτέλεια της. Βασική έννομη συνέπεια της άρσης της νομικής αυτοτέλειας αποτελεί η θεμελίωση εις ολόκληρον ευθύνης της εταιρείας και του βασικού μετόχου εταίρου (ΑΚ 481) για τις ζημιογόνες συνέπειες (ΑΚ 927), δημιουργείται δηλαδή ένας πρόσθετος οφειλέτης και επέρχεται ουσιαστικά μια «in concreto κατάργηση του νομικού προσώπου», προκειμένου οι έννομες συνέπειες που θα επέρχονταν στο νομικό πρόσωπο, να επέρχονται μεν προς αυτό αλλά να επεκτείνονται και ως προς τα μέλη του.
