Χρειάζεστε νομικές συμβουλές περί του δικαιώματός σας να αποδεχτείτε μία κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής;
Η αποδοχή κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής αποτελεί πλέον έναν όχι τόσο συχνό τρόπο αποδοχής κληρονομιάς, παρότι στην πράξη ωφελεί ιδιαίτερα τους κληρονόμους στην περίπτωση που η επαχθείσα κληρονομιά βαρύνεται με χρέη.
Ο γενικός κανόνας είναι ότι ο κληρονόμος με την επαγωγή της κληρονομίας, κατά τα ά. 1710 και 1901 ΑΚ, υπεισέρχεται αυτοδικαίως στο σύνολο των κληρονομητών εννόμων σχέσεων του θανόντος, και η κληρονομική περιουσία ενσωματώνεται στην προσωπική του, αποτελώντας ένα ενιαίο σύνολο, λόγω της φύσης της κληρονομικής διαδοχής, ως καθολική διαδοχή. Ο δικαιολογητικός λόγος των παραπάνω διατάξεων είναι η ασφάλεια των συναλλαγών, δηλαδή ακόμα και μετά το θάνατο του οφειλέτη τους οι δανειστές γνωρίζουν ότι οι απαιτήσεις τους θα μπορούν να ικανοποιηθούν, διασφαλίζοντας έτσι την ομαλή συνέχιση της οικονομικής ζωής. Ο κανόνας όμως αυτός εγκυμονεί κινδύνους για τους κληρονόμους, καθώς θα βρεθούν ξαφνικά αντιμέτωποι με ξένα χρέη και θα κινδυνεύει η προσωπική τους περιουσία, για αυτό το λόγο είναι σύνηθες το φαινόμενο της αποποίησης της κληρονομιάς λόγω του φόβου ύπαρξης χρεών.
Εισάγεται λοιπόν μια εξαίρεση στο γενικό κανόνα με το ά. 1902 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο ο κληρονόμος μπορεί να δηλώσει στο δικαστήριο της κληρονομιάς ότι αποδέχεται με το ευεργέτημα της απογραφής, δηλαδή αποδέχεται την κληρονομιά αλλά η προσωπική του περιουσία και αυτή της κληρονομιάς δεν συνενώνονται αλλά παραμένουν δύο ξεχωριστές οικονομικές ομάδες και ο κληρονόμος ευθύνεται έναντι των κληρονομικών δανειστών μέχρι το ενεργητικό της κληρονομιάς (ά. 1904 ΑΚ).
Πρόσωπα που αποδέχονται με το ευεργέτημα της απογραφής
Κάθε κληρονόμος έχει τη δυνατότητα εφόσον το επιθυμεί να αποδεχτεί την κληρονομιά με το ευεργέτημα, ενώ στην περίπτωση που υπάρχουν περισσότεροι του ενός κληρονόμοι, καθένας μπορεί να αποδεχθεί τη μερίδα του με το ευεργέτημα της απογραφής χωρίς να ωφελούνται οι υπόλοιποι κληρονόμοι που δεν έκαναν αντίστοιχη δήλωση για τις δικές τους μερίδες. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όμως, ο νόμος ορίζει ότι είναι υποχρεωτική η αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής, ενώ δεν απαιτείται να γίνει σχετική δήλωση στο δικαστήριο της κληρονομιάς και ειδικότερα στις παρακάτω περιπτώσεις:
1. στην κληρονομιά που επάγεται σε ανήλικο τέκνο και τελεί υπό γονική μέριμνα (ά. 1527 ΑΚ),
2. στη κληρονομιά επαγόμενη σε ανήλικο και τελεί υπό επιτροπεία (ά. 1625 ΑΚ),
3. στα πρόσωπα που βρίσκονται σε στερητική ή επικουρική δικαστική συμπαράσταση και επάγεται σε αυτούς κληρονομιά (ά. 1678 ΑΚ),
4. το Δημόσιο όταν καλείται ως κληρονόμος καθώς και τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ).
Διαδικασία – Προθεσμία δήλωσης και απογραφής
1. Δήλωση στο Ειρηνοδικείο
Η δήλωση αποδοχής με το ευεργέτημα γίνεται μέσα σε προθεσμία τεσσάρων (4) μηνών ή ενός (1) έτους (αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό) από τότε που ο κληρονόμος πληροφορήθηκε τη επαγωγή και το λόγο της με δήλωση στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας, το οποίο κατά την διάταξη του ά. 812 ΚΠολΔ είναι το Ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά τον χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή τη διαμονή του, και σε κάθε άλλη περίπτωση το Ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας του Κράτους και συντάσσεται σχετική έκθεση από τον γραμματέα για την απόδειξη της δήλωσης, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση αυτής είναι να μην έχει λάβει χώρα αποποίηση της κληρονομιάς.
2. Αίτηση διορισμού Συμβολαιογράφου πραγματογνωμόνων & διαδικασία απογραφής
Το ευεργέτημα της απογραφής αποκτάται με τη δήλωση αποδοχής της κληρονομίας τελεί όμως υπό τη διαλυτική αίρεση της εμπρόθεσμης απογραφής. Ως απογραφή ορίζεται η ακριβής και πιστή καταγραφή των στοιχείων της κληρονομίας που γίνεται από συμβολαιογράφο με τη συμμετοχή δύο (2) πραγματογνωμόνων ύστερα από αίτηση διορισμού (εκούσια δικαιοδοσία όποιου έχει έννομο συμφέρον προς το Ειρηνοδικείο της περιφέρειας όπου βρίσκεται η προς απογραφή κληρονομική περιουσία (ά. 838 ΚΠολΔ). Ο κληρονόμος με απογραφή κατά τη διάταξη του ά. 1903 ΑΚ, οφείλει να ολοκληρώσει την απογραφή μέσα σε τέσσερις (4) μήνες από όταν κατέθεσε τη δήλωση για αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής (230/2022 ΕΙΡ Ν ΙΩΝΙΑΣ).
3. Συμβολαιογραφική πράξη αποδοχής της απογραφής
Σε περίπτωση που υπάρχουν ακίνητα στην κληρονομιαία περιουσία, είναι απαραίτητη περαιτέρω η σύνταξη συμβολαιογραφικής πράξης αποδοχής της απογραφής από τον κληρονόμο, η οποία μεταγράφεται στο αρμόδιο Υποθηκοφυλακείο ή Κτηματολόγιο και η οποία είναι διαφορετική από την έκθεση της απογραφής, πρόκειται δηλαδή για ένα ξεχωριστό στάδιο της διαδικασίας της αποδοχής (6/2014 ΕΙΡ ΡΟΔΟΥ ΕΚΟΥΣΙΑ).
Συνέπειες της αποδοχής με το ευεργέτημα
Κύρια συνέπεια της αποδοχής με το ευεργέτημα είναι ότι η κληρονομική περιουσία αποτελεί μια χωριστή ομάδα από την ατομική περιουσία του κληρονόμου και συνεπώς ο κληρονόμος δεν ευθύνεται για τα χρέη της κληρονομιάς με την προσωπική του περιουσία και αντίστοιχα οι ατομικοί δανειστές του δε μπορούν να ικανοποιηθούν από την κληρονομική περιουσία (ά 1904 και 1905 ΑΚ). Ταυτόχρονα, ο κληρονόμος με απογραφή ορίζεται ως διοικητής της κληρονομιάς, με σκοπό την ικανοποίηση των δανειστών (ά. 1907 ΑΚ) και υποχρεούται να διαχειρίζεται με επιμέλεια την κληρονομική περιουσία, ενώ ευθύνεται για κάθε πταίσμα. Σε περίπτωση που η διαχείριση των κληρονομιαίων προς ικανοποίηση των δανειστών αποδειχθεί ιδιαίτερα επαχθής για τον κληρονόμο με ευεργέτημα, τότε μπορεί κατ’ αρ. 1909 ΑΚ να παραχωρήσει την κληρονομιά στους δανειστές και τους κληροδόχους, απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη και το δικαστήριο της κληρονομιάς διατάσσει δικαστική εκκαθάριση της κληρονομικής περιουσίας και διορίζει εκκαθαριστή. Εξακολουθεί να είναι φορέας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων της κληρονομιάς ως καθολικός διάδοχος του κληρονομουμένου, αλλά δε μπορεί να προβαίνει σε διαχειριστικές πράξεις χωρίς προηγούμενη άδεια του δικαστηρίου (ά. 1908 ΑΚ) και οι αγωγές του κληρονόμου με απογραφή, λόγω ατομικών αξιώσεων που στρέφονται κατά της κληρονομιάς, απευθύνονται κατά των λοιπών κληρονόμων ή εάν δεν υπάρχουν άλλοι κατά ορίζεται ειδικός κηδεμόνας για να παραστεί στη δίκη (ά. 1910ΑΚ).
Κατά το ά. 1904 εδ. β’ ΑΚ δεν επέρχεται σύγχυση ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του κληρονόμου έναντι της κληρονομιάς, έτσι για παράδειγμα σε περίπτωση που ο κληρονόμος είναι ενυπόθηκος δανειστής του κληρονομούμενου θα λάβει μέρος στην αναγκαστική εκτέλεση όπως κάθε άλλος δανειστής (δεν εφαρμόζεται η διάταξη 1321 ΑΚ). Όσον αφορά την εγγραφή υποθήκης ή προσημείωσης στα κληρονομιαία ενώ δεν απαγορεύεται από το νόμο, αποκλείεται η προνομιακή ικανοποίηση του ενυπόθηκου δανειστή έναντι των υπόλοιπων δανειστών της κληρονομιάς (1906 ΑΚ).
Έκπτωση από το ευεργέτημα
Στο νόμο και ειδικότερα στο ά. 1911 ΑΚ, ορίζονται περιοριστικά οι περιπτώσεις απώλειας του ευεργετήματος. Πιο συγκεκριμένα, 1. στην περίπτωση που ο κληρονόμος με ευεργέτημα δε συνέταξε εμπρόθεσμα απογραφή, ως σύνταξη νοείται η εμπρόθεσμη υποβολή αίτησης στο αρμόδιο Ειρηνοδικείο, διότι ο κληρονόμος δε συντάσσει ο ίδιος την απογραφή αλλά απαιτείται η τήρηση διαδικασίας, κατά την οποία προηγείται η απόφαση του Ειρηνοδίκη με την οποία ορίζεται συμβολαιογράφος για να συντάξει την απογραφή (Ειρ Λαμ 64/2016), 2. στην περίπτωση σύνταξης δολίως ανακριβούς απογραφής, με σκοπό την πρόκληση βλάβης στους δανειστές, ενώ εάν η ανακριβής απογραφή είναι αποτέλεσμα αμέλειας του κληρονόμου με ευεργέτημα, τότε δεν εκπίπτει από το ευεργέτημα, 3. αν διαχειρίστηκε με δόλιο τρόπο την κληρονομιά με σκοπό την πρόκληση ζημίας στους δανειστές της κληρονομιάς, 4. τέλος στην περίπτωση που προέβη χωρίς άδεια του δικαστηρίου σε εκποίηση κληρονομιαίων, δηλαδή ακινήτων, δημόσιων χρεογράφων ή μετοχών ανώνυμων. Σε περίπτωση λοιπόν που ο κληρονόμος με ευεργέτημα εκπέσει από αυτό θεωρείται αναδρομικά και εξ αρχής απλός κληρονόμος και η προσωπική του περιουσία ενώνεται με την κληρονομική. Έχει όμως και τη δυνατότητα να παραιτηθεί από το ευεργέτημα με δική του πρωτοβουλία, οπότε και πάλι θα εξομοιώνεται αναδρομικά με απλό κληρονόμο.
Στην περίπτωση των προσώπων που αναφέρθηκε ανωτέρω ότι υποχρεωτικά αποδέχονται την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, επέρχεται έκπτωση από το ευεργέτημα για τα ανίκανα πρόσωπα ή τα περιορισμένα ικανά και τα ανήλικα, εάν δεν συνταχθεί απογραφή μέσα σε ένα χρόνο αφότου κατέστησαν απεριορίστως ικανά (ά. 1912 ΑΚ).
Διχογνωμία για την προθεσμία απογραφής της κληρονομιάς
Σύμφωνα με το νόμο (ά. 1903 ΑΚ), απογραφή πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα σε τέσσερις (4) μήνες από τη δήλωση αποδοχής με το ευεργέτημα. Η προθεσμία αυτή κατά την ορθότερη άποψη αναστέλλεται για τους ίδιους λόγους με την παραγραφή (ά.255 ΑΚ), και αυτό διότι η φύση αυτής της προθεσμίας δεν καθιστούν ασυμβίβαστη την εφαρμογή των διατάξεων παράτασης και αναστολή της παραγραφής (ΕιρΠειρ 72/2010). Συνιστά λοιπόν, λόγο ανωτέρας βίας που αναστέλλει τη συμπλήρωση της προαναφερόμενης προθεσμίας, το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τότε που ο κληρονόμος με απογραφή υπέβαλε τη σχετική αίτηση απογραφής στο Δικαστήριο μέχρι τη έκδοση οριστικής απόφασης. Βάσει της διάταξης του α. 257 ΑΚ, Το χρονικό διάστημα της αναστολής δεν υπολογίζεται στο χρόνο της παραγραφής. Όταν πάψει η αναστολή, η παραγραφή συνεχίζεται, σε καμιά όμως περίπτωση δεν συμπληρώνεται πριν περάσουν έξι μήνες. Σύμφωνα λοιπόν, με την κρατούσα άποψη, μετά την παύση της αναστολής, εν προκειμένω μετά την έκδοση της απόφασης υπολογίζουμε έξι (6) μήνες για τα λήξη της προθεσμίας απογραφής. Ενώ, σύμφωνα με άλλη άποψη, εφόσον η νόμιμη προθεσμία (ά. 1903 ΑΚ) είναι βραχύτερη τότε ισχύει αυτή, δηλαδή τέσσερις (4) μήνες από την έκδοση οριστικής απόφασης.
Συμπερασματικά, η αποδοχή κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής ενώ στην πράξη δε χρησιμοποιείται συχνά είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις που υπάρχει πιθανότητα ύπαρξης χρεών στη κληρονομιά και προστατεύει τον κληρονόμο από τον κίνδυνο να ζημιωθεί η ατομική του περιουσία λόγω χρεών της κληρονομιάς.
